GIỖ QUÊ VÀ NHỮNG QUAN NIỆM

Đời người là một chu trình “Sinh, lão, bệnh tử". Bởi vậy nhà ai cũng đều có giỗ. Người Việt Nam là người duy tình. Cái tình cái nghĩa nặng lắm.

Ngày húy kị ông bà, cha, mẹ. Con cháu, dù làm ăn ở đâu cũng về chịu lễ. Đó là Đạo lí làm người, cả hiếu, cả tình, nặng lòng tri ân của kẻ cháu, con. Trừ  trường hợp bất khả kháng, hay do làm ăn, cư trú nơi xa không thể về được cố quê, phải hương khói bái vọng nơi xa. 

Ngày húy kỵ! Người giàu có thì làm cỗ sang. Nhà nghèo, không có tiền, cũng có bát cơm, canh cúng ông bà, cha mẹ. Vợ chồng thành tâm, cháu con, anh em xôm tụ. Tất cả đều là hiếu đễ. Miễn là từ tấm chân tình.

Hay ho gì khi cha mẹ còn sống, không cho nổi bát canh, không mua nổi manh áo. Ốm đau, không ngơ ngó, không giặt nổi chiếc áo, cái quần... Giờ cha mẹ chết, ma to, cỗ lớn, để làm gì?

Việc thờ cúng, nhà nào, người nào cũng vậy. Dù giàu hay nghèo khó, nhà to hay nhỏ, cũng dành nơi quan trọng nhất trong nhà, là nơi để bát hương, di hình ông bà, cha mẹ làm nơi thờ cúng.

Nhưng ngày nay, giỗ chạp, nghe mà cay nơi khóe mắt...!

Thiên hạ, người giàu có, nhiều tiền của, khoe sang, làm cỗ thật to, khách mời thật đông. Sang chọe thì đi nhà hàng, ở làng thì dựng rạp. Rượu ngà ngà thì mở loa hát ca, cứ như là đám hỷ. 

Hại thay, người không có cũng đua đòi, bắt chước hoặc là phải trả nợ miệng

Việc dành nơi thờ cúng cũng vậy. Người làm ra lắm tiền, xây nhà thờ to, đúc tượng đồng lớn thờ bố mẹ cũng tốt. Nhưng đồng tiền bẩn, do tham nhũng, hối lộ… Thì có làm nhà thờ to, hoành tráng đến mấy cũng mất thiêng. 

Lại có kẻ nhà to, phòng lắm, lại để nơi thờ cúng tiên tổ, ông bà cha mẹ lên chót vót cầu thang, cứ như dấu cho khuất vậy. Mùa đông giá lạnh, mùa hè nóng vãi linh hồn, toát mồ hôi tiên tổ… thì còn đâu mát mẻ phúc nhà. 

Mồ mả là quan trọng. Ông bà, cha mẹ, người thân, khi về trời, chọn nơi an nghỉ, mồ yên mả đẹp là một trong những trách nhiệm, đạo hiếu và cũng là nỗi lo của kiếp người. 

Quan lại ngày nay, càng quan to, lại càng chơi hoành tráng! Họ tìm nơi đất vàng, chọn hướng xây mã to, xây nhà thờ lớn, mong cho mã kết, thờ thiêng, con cháu kế nghiệp làm quan đời đời.. 

Mà mã to làm gì, ngoài mục đích chiếm đất! Dân gian thường nói “To như mã Thằng ăn mày”, chứ nào đã tôn trọng gì. 

Những điều trên, nói là nói vậy thôi, âu cũng là tùy theo thực tế và quan niệm của mỗi người. 

Con và của không ai chê ít. Có con, đông con, đó là mong ước đã thành khát vọng của ông bà thân sinh ra chúng ta xưa. Thời nay, đẻ con nhiều, đã thành lạc hậu. Chỉ khi về già, bệnh tật…Dù có ở trong nhà dưỡng lão đủ đầy vật chất, nhưng chắc rằng sẽ thấm thía nỗi cô đơn!

Xưa, có gia đình lận đận sinh con nhiều bận, nhưng không nuôi được, phải đi cầu tự, nhờ thầy yểm bùa hoặc nuôi con nuôi. Rồi thì có thờ có thiêng, có kiêng có lành. Thành tâm nguyện cầu, ăn ở phúc đức, trời Phật thương, thì cầu được ước thấy.

Đặt tên ư ? Tên gọi rất quan trọng với một người, vì nó gắn với chúng ta cả cuộc đời. Do vậy, tên người chẳng những ảnh hưởng đến tiền đồ sự nghiệp mà còn sẽ tác động đến tâm lý chính chủ nhân của nó. Ngày xưa ông bà quan niệm nam văn, nữ thị để phân biệt giới tính, giờ thì lộn lèo. Xưa, đặt tên theo vần tên cha mẹ, theo dòng nòi, giống. Nhà khó nuôi con, phải đặt tên con cho xấu, để khỏi quỉ ghẹo, ma trêu, như tên thằng buồi, cái đĩ, cái sắn, thằng khoai... 

Ngày nay thiên hạ  đua nhau đặt những cái tên thật kêu, thật oách nghe là lạ.  Thậm chí đặt cái tên dở tây, dở tàu, chỉ mong khác người. Rồi thì tranh nhau đặt tên của những người đẹp, nổi tiếng như Mỹ này, Hồng nọ,  Gia kia. Những là Aí Mỹ, Bảo Xuân… thôi thì đủ thứ. Ngày xưa các cụ dạy “ lấy vợ xem tông lấy chồng xem giống “. Nay thì đẹp chẳng cần phải từ giống nòi, tông, giống. Tài năng chẳng cần luyện rèn…  Miễn  cứ ước mong tên lạ sẽ đẹp, hát sẽ hay, sẽ cho giàu tiền lắm của, rồi tiếm đất xây biệt phủ, không phải nuôi lợn, chạy xe ôm, bán chổi đót… mà vẫn giàu!

Mong là mong vậy, nhưng cũng có người toại nguyện, người không. Nòi nào giống nấy, cũng như thầy tu thì mặc áo tu. Nhưng cái áo không làm nên thầy tu là vậy ! 

Mà cũng lạ, cái tên thằng Tham, con Nhũng, là nguyên cớ nhanh giàu, mà sao cũng ít người đặt 

Trộm nghĩ: Mỗi cái tên cha mẹ đặt ra dù hay, bay bướm, hoạc trần trụi...  đều mang ý nghĩa, sự gửi gắm của người thân yêu mình. Còn thiên hạ có cái để gọi, để phân biệt, để kính trọng hay để khinh bỉ, nguyền rủa...Tùy ở tình cảm mỗi con người. 

Cứ như tên Trạch Văn Đoành có nổ, cũng chẳng làm ai sợ. Tên Huệ, Bích, Hồng, Hương... nếu tâm ác cũng chẳng tạo nên vẻ đẹp. Xấu ma chê quỉ hờn như thị Nở, khi yêu, anh Chí cũng thấy đẹp đến rạng ngời! Bởi vậy, tạo được vẻ đẹp chủ yếu nhất vẫn là cái tâm.

Người Việt ta duy tình. Trăm lý không bằng tí tình. Máu chảy ruột mềm.Tình cảm có khi còn trên cả lý trí.  Phải chăng, bởi do từ nền giáo dục, truyền thống và bản chất gia đình, mà ta thường nặng tình, nặng gánh con cái. Quý tình nghĩa hơn cả chức quyền, tiền bạc và luôn nhắc truyền thống cho con cháu học tập, làm theo gương ông cha Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín. Yêu quý thương yêu các con hơn cả cuộc đời mình. Thương yêu chúng mê muội đến mức như “cá chuối đắm đuối vì con”. 

Bởi lẽ: có yêu thương, quý trọng gia đình thì mới biết yêu thương quý trọng người ngoài xã hội. Âu cũng là nhân quả vậy !

Nhân khi đang giản cách mùa Cô vít, nhàn đàm, ngẫm tý cho khuây.

Bạn Fay ai vào đọc, đồng cảm thì Thanhkiu, không ưng thì cho qua, xin đừng gạch đá! 

10/10/2021

Suy nghĩ về tổ chức KHỞI CÔNG XÂY DỰNG MỚI NHÀ THỜ ÔNG VŨ- Đình-TƯƠNG, THẦN HOÀNG LÀNG TỐ PHÁC

 

Nhận được điện mời về dự lễ động thổ, làm mới nhà thờ ông Vũ Đình Tương, Thủy tổ họ Vũ, nhưng cũng là Thành Hoàng của làng Tố Phác.

Thật là vui và mừng lắm.

Mừng vui vì con cháu hậu duệ của ông Tổ đã trưởng thành, có tâm huyết. Người có trách nhiệm biết chăm lo từ mộ phần, xây nơi thờ tự Cụ Tổ, đến lo cho cuộc sống thực tế của dân làng, dòng họ.

Người ở nơi xa thì quan tâm. Có điều kiện thì góp ý, góp kinh nghiệm. Kể cả đóng góp kình phí, góp phần vào xây dựng công trình tâm linh, đạo hiếu của làng. 

Vui vì mong ước của cả làng, trong đó con cháu họ Vũ được thực hiện.

Từ nay con cháu họ Vũ sẽ có nơi khang trang để hương khói, tri ân tổ tiên. 

Dân làng có nơi khang trang, thắp nén tâm nhang, tri ân Thành Hoàng làng- Người khai thiên lập địa, cho lòng mỗi người thanh thản, vì mình đã sống biết ân nghĩa, có đạo hiếu. Để rồi cùng đoàn kết, chung tay làm giàu cho quê hương, xây dựng làng văn hóa, thôn văn hóa mới, làm gương sáng cho con cháu noi theo.

Làng nhỏ, hơn trăm hộ, chỉ mấy trăm khẩu, chưa giàu có, lại vừa trải qua dịch Cô vít, nhiều hộ kinh tế còn khó khăn. Nhưng việc hiếu đễ, dân làng đã quyết định thì là quyết tâm lắm.

Bên cạnh niềm vui, nỗi mừng đó, tôi cứ băn khoăn khi việc hệ trọng mà làng vắng nhiều và để lại nhiều dư luận.

 -Một số dân làng không đồng tình với cách làm. Cho rằng có sự phân biệt, cho đây là việc của họ Vũ. Không phải việc của Làng, mặc dù Làng chung một Thành Hoàng. Nên chỉ có một số trai, gái, râu, rể… hậu duệ họ Vũ đại diện. 

“Chúng tôi vẫn biết: Họ có những việc thuộc riêng nội bộ của Họ và phải là người đủ thẩm quyền triệu tập họp Họ và Họ quyết định. Nhưng cũng có việc của Họ, cũng chính là việc của Làng, thì phối hợp cùng trưởng Làng để cả làng giải quyết. Trong khi một cụm dân cư, một Thôn có thể có một hay 2-3 Làng, trong đó có thể có nhiều dòng Họ sinh sống. Nhưng mỗi vùng đất to, nhỏ đều có thổ địa riêng cai quản. “Đất có thổ công. Sông có hà bá”. Nhất là đất đó do khai phá của một người cụ thể, đã được phong Thành Hoàng.

Bởi vậy, việc làm nơi thờ cúng, tri ân sẽ là trách nhiệm chung của Làng, của mỗi hộ dân cư ngụ trên đất đó. Chứ không phải là riêng của một dòng họ nữa và càng không phải là việc của người không phải vai trách nhiệm, mặc dù họ có tiền hoặc có quyền. Mà có tiền, quyền họ cũng có cho không Làng, cho không Họ đâu? Của dân, của Họ đóng góp cả. Được tiếng được miếng cả…”

Tôi hỏi: “ Nghe nhà thầu cho nợ tiền 2 hay 3 vụ phải không? “

-Khi dân trí thấp. Nghèo được cho nợ là khoái rồi. Mà tiền chịu, không phải là tiền và không phải trả ư? Phải làm cấp bách đến thế ư? Sau dịch Cô vít. Bao người muốn xin được làm! Sao không đấu thầu, rẻ được đồng nào, đỡ cho dân đồng ấy…”. 

Người ủng hộ thì nói “Dân làng tán thành làm, chỉ băn khoăn về việc không được dự bàn, cách thức tổ chức thực hiện không bàn kỹ. Ba người đã là Gia Cát Lượng, tránh được sai xót. Nhất là việc liên quan đến sự yên ổn đến phát triển hay suy vong sau này của cả Làng cả họ. Vì “ăn có mời. Làm có mượn”. Việc Họ, việc Làng, dù muốn tham gia bàn, dù là có quyền lợi, cũng phải được người có thẩm quyền đồng ý. 

Ôi ! Đấy chỉ là dư luận. Nhưng dư luận thế gian như làn sóng biển, kẻ nào coi thường sẽ bị sóng cuốn trôi. 

Thiển nghĩ: Dòng họ chỉ là phạm vi hẹp. Làng, xã, đất nước mới là rộng lớn. Bách tính, trăm họ, sống cùng chung mảnh đất hình chữ S, lại chung một mẹ Âu Cơ, một cha Lạc Long quân… mới tạo nên sức mạnh trường tồn của dân tộc Việt. Sáu mươi ba dân tộc, trăm họ một nhà, không phân biệt đối xử thì mới tạo nên sức mạnh Việt Nam. 

Người lãnh đạo, dù to nhỏ phải biết được điều đó.

***

Gặp gỡ anh em, con cháu trong họ, cũng như một số người trong làng. Hỏi chuyện một vài Đảng viên cao tuổi Đảng, một số cán bộ CCB; một vài người hiện đang công tác ở thôn, xã. Một cụ tôi gọi là anh, tuổi nay ngoài 80 khi được hỏi, nôm na anh nói:

-Cuộc họp hôm đó thằng T và thằng K chủ trì. Không phải là người Trưởng chi nào cả. Cũng không phải là họp làng…

Người ủng hộ thì rõ quan điểm:

-Với con cháu họ Vũ, xây nhà thờ Tổ, vừa là trách nhiệm, là đạo lý, vừa là mong ước. Ai đứng ra làm cũng được, nhưng phải công khai dân chủ, thống nhất cách làm 

-Đối với dân làng, dù khác họ, nhưng có người đã mang họ Vũ từ lâu. Cũng có người là mối quan hệ thắm thiết, như sui gia, láng giềng và cùng chung sự quản lý của một chính quyền, sự lãnh đạo của một Cấp ủy. Nhưng cơ bản, họ đang an cư, lập nghiệp trong cùng mảnh đất văn hóa Tố Phác, cùng chịu hàm ơn một Thành Hoàng. Nơi đây chính là Làng của họ, họ đang đoàn kết, bình đẳng không phân biệt, để cùng nhau xây dựng làng văn hóa Tố Phác, Thôn Tố Lai, trong xã nông thôn mới nâng cao. 

Đây cũng là trách nhiệm, là văn hóa, là cái “tâm tri ân, uống nước nhớ nguồn”, trong đạo hiếu nhân văn của người Việt Nam. Chứ không để mang tiếng là kẻ ăn nhờ ở đậu, vô ơn. Cùng chăm lo xây dựng nhà thờ, hội nhập với cộng đồng, chúng tôi thấy lòng mình thanh thản và đó cũng chính là nền tảng xây dựng sự đoàn kết thống nhất, một trong tiêu chí cơ bản của một làng văn hóa. Do đó họp Làng để cùng bàn cùng làm là đúng nhất.

Mặt khác, khi dân cả làng cùng chăm lo, thì sức mạnh tăng lên. Đối tượng tham gia tăng, không phải phân biệt. Cả làng. “Xúm xít như dết nhiều chân”, nhiều người chia sẻ, thì gánh nặng đóng góp giảm đi. Cũng như là nhiều cây chụm lại nên rừng vậy”!

Suy nghĩ đó, theo tôi là rất đúng

Tôi hỏi chú là Đảng viên cao tuổi Đảng trong họ 

- Ta làm có báo cáo tổ chức không chú?

- Việc của Họ là do trong Họ họp bàn quyết định. Liên quan tới Làng thì phối hợp cùng trưởng Làng để thống nhất. Dù chung một Cấp ủy, cùng trong một Thôn, nhưng là việc của Họ, của Làng. Chi bộ không ra Nghị quyết làm thay. Nhưng với Họ, trước khi làm phải báo cáo, để Chi ủy Chi bộ ra Nghị quyết Lãnh đạo, phân công Đảng viên là người trong Họ, trong Làng, chịu trách nhiệm lãnh đạo, chỉ đạo, đảm bảo sự đoàn kết, thống nhất. Bởi việc của Họ, nhưng liên quan đến đóng góp, đến sức mạnh đoàn kết của dân Làng. Yêu cầu đại diện Họ và Làng, phối hợp cùng tổ chức cho dân Làng đi họp đông đủ, bàn kỷ thông suốt. 

-Chi Bộ không ra Nghị quyết sai thẩm quyền, không Nghị quyết làm nhà thờ cho Họ Vũ…Nhưng yêu cầu dòng Họ, con cháu họ Vũ phải gương mẫu, làm nòng cốt cho dân làng. Mọi vướng mắc, trong Họ tự giải quyết. Nhất là trong tự nguyện đóng góp. Tránh áp đặt, bàn chưa kỹ mà đã quyết định. Họ hay Làng cũng là dân. Dân chưa thông, việc thu đóng góp sau này sẽ khó khăn. 

Là công trình tâm linh của cả làng cả họ, nên phải hết sức cẩn thận. Công khai quy mô, hình thức. Thiết kế kiểu dáng, hướng nhà, thế đất. Tổng dự toán công trình. Cách thức huy động vốn. Chọn đơn vì thi công bằng đấu thầu hay quyết định chỉ định thầu, để có chi phí thấp nhất, giảm sự đóng góp của dân?

Đây là suy nghĩ tích cực, đúng nguyên tắc, đúng cơ chế lãnh đạo, chặt chẽ cụ thể. Đó cũng chính là những yêu cầu mà những người có trách nhiệm phải được triển khai đến người dân. Làm được vậy, sẽ đảm bảo đoàn kết thống nhất, tránh được dị nghị.

Qua những dư luận trên, và qua việc làm thực tế, thiết nghĩ cả về phía Họ và Làng cần phải rút kinh nghiệm. Nhất là về tôn ty kỷ cương trong dòng Họ, kết hợp với việc Làng xã và trong tổ chức thực hiện.

Đã là việc Họ phải là người trong họ được phân công, hoặc do Trưởng Họ điều hành. Đã là Trưởng họ, có hèn mọn vẫn là anh, là trưởng, không thể lấy em, lấy cháu, hay người khác có năng lực hơn để thay thế, mà chưa được ủy quyền.

Thứ hai, dù là người trong chi trưởng, nhưng chỉ là hàng cháu chắt, khi các Cụ các ông bề trên thuộc hàng ông, cha đang còn sống, thì cũng không được tiếm quyền, để tùy tiện quyết định, vượt quyền các Cụ. Ngày nay mọi sự đã khác. Nhưng bài học xưa, vua chúa phế trưởng, lập thứ là tai họa, mà lịch sử đã minh chứng. 

Với các Cụ, dù tuổi cao sức yếu, nhưng trách nhiệm vẫn phải chủ trì triệu tập họp để bàn và kết luận. Nhưng đến việc làm, sẽ ủy nhiệm, giao cho con cháu làm. Không được viện lý do để lẫn tránh trách nhiệm. Đất nước xưa có Vua đã trưởng thành, vẫn có hội nghị Diên Hồng là vậy. 

Ngược lại, có người dù là bậc cha chú, việc chưa bàn kỷ, cũng không chống lưng cho con cháu làm sai kỷ cương dòng họ. 

Cuộc họp họ, do trưởng họ điều hành. Còn cuộc họp của Làng phải do Trưởng làng điều hành. Cuộc họp của Làng, không thể thay thế cuộc họp Họ và ngược lại. Khi cần thì đồng chủ trì. Còn không, đây chỉ là việc của hai cá nhân, thỏa thuận làm với nhau. Đúng sai, tiết kiệm hay lãng phí… cả Làng hay cả Họ, không chịu trách nhiệm, kể cả trong việc làm và cả trong đóng góp.

Nay việc đã vậy, thiết nghĩ cũng do sự kém hiểu biết. Nhưng cái tâm là trách nhiệm với tổ tiên, và việc xây dựng nhà thờ cũng được đa số ủng hộ. Có gì chưa chu đáo cần rút kinh nghiệm. Nhưng cơ bản là phải cầu thị và khiêm tốn lắng nghe, khắc phục, không biện luận, lấp liếm.

Trước mắt, cần làm thông tư tưởng với dân làng, dòng họ, để mọi người ủng hộ. Tập trung thi công, cho công trình sớm được thành công. 

Khi làm thì dân phấn khởi. Ngày khánh thành, cả làng hân hoan, càng thêm đoàn kết, gắn bó.

***

Công trình nhà thờ Tổ, Thành Hoàng làng Tố Phác là việc tâm linh, là việc làm đạo lý của con cháu và dân làng.

Mong rằng mọi việc hanh thông, đảm bảo chất lượng, tiến độ. Nhưng không làm ẩu, vội vàng.

Dân làng đã đoàn kết trong việc làm. Xây xong công trình, dân làng, dòng họ càng đoàn kết, yêu thương gắn bó nhau hơn. Để Tố Phác mãi trường tồn, giàu đẹp và văn minh!

24/5/2023