Chợ Bản Yên Định xưa thuộc làng Bản Đanh, xã Định Tăng. Đây là chợ nông thôn của huyện Yên Định đã có từ lâu đời, nổi tiếng khắp Xứ Thanh, lan ra tận các tỉnh phía Bắc và bắc Trung bộ. Chợ chuyên trao đổi bán mua hàng hóa nông sản như trâu bò, lợn gà, cũng như công cụ sản xuất, hàng hóa tiêu dùng và đặc sản ẩm thực của các làng quê trong Huyện.
Chợ Bản ngày xưa phong phú và sầm uất lắm. Tuổi thơ mà được theo mẹ đi chợ Bản, nhất là phiên cuối năm, phiên 25 hoặc 30 Tết thì còn tuyệt vời hơn cả về miền cổ tích.
Này đây khu vực buôn bán trâu bò, lợn gà bao giờ cũng trên nền đất cỏ, đủ trâu béo, trâu gày, bò to, bò béo, nghé đẹp, bê ngon, với những thương lái xa gần, miệng bỏm bẻm nhai trầu,tiếng trả giá râm ran, tiếng vỗ tay đen đét. Những ông cò bò chuyên bán nước bọt, hay kẻ buôn đầu chợ, bán cuối chợ, lượn lờ như cá cảnh, dẻo mỏ, thánh thót khen, chê, xen lẫn tiếng bê kêu, lợn éc trong mùi gia súc khai nồng.
Này đây khu ẩm thực phong phú. Những mẹt bánh đúc bầy gọn gàng sạch sẽ, bên những lọ thủy tinh dậy mùi mắm tôm. Những chiếc bánh đa đầy vừng, những chiếc bánh xèo vàng rộm, trong chảo rán sôi ngậy mỡ. Những xấp bánh đa từ Vạn Hà lên, những buộc đậu phụ từ vùng Định Tân qua, chắc mịn, vàng au màu nghệ tươi, vẫn còn đang nóng...
Hàng bánh, kẹo những cột bánh cao lâu, bịch kẹo kéo xanh, đỏ, tím vàng, dẹt, tròn, ngắn, dài đủ cả. Dãy hàng rượu, men bốc thơm lừng với những khuôn mặt đỏ gay, chân bước liêu xiêu, cặp môi đã chép chép mà hàng nào cũng muốn xà vào nếm thử.
Đông tấp nập vẫn là dãy bán đồ cũ, từ quần áo, giày dép, chăn màn, từ đồng hồ, đồ điện tử, dao, kéo, đe búa đến bạc vàng, cái xe đạp quí giá... Thôi thì thượng vàng, hạ cám, hàng nội, ngoại, Tây, Tàu, đồ dân sự, quân sự, dài ngắn, sịn, dổm, xuân hạ thu đông, mới, cũ đủ cả, vì lý do nào đó đem đi chợ, cho đi ở.
Xa chút về góc chợ phía đông, những bể rèn phì phò thổi lửa. Tiếng đe, búa râm ran. Những bác thợ rèn lưng áo ướt đẫm, tay bóng nhẫy mồ hôi quai búa. Những chị, những mẹ áo nâu chân đất, tay mân mê những con dao, cây kéo và cả những chiếc lưỡi cày thời chìa vôi hay 51cải tiến. Tiếng rít thuốc lào, tiếng mời chào ồn ào râm ran cả một vùng. Khu đồ gốm càng phong phú với những năng, niêu, nồi đất, chum, vại phong phú, to nhỏ đủ loại. Khi theo mẹ đi chợ, mẹ thường dọa, dẫm vào nồi đất là bị bắt đi ở, không được về, để khiếp hãi cho mãi đến giờ. Khu mũ nón, với những bóng hồng thướt tha, lặng lẽ chọn lựa, ướm chiếc quai thao hồng, đỏ ngắn, dài trong chiếc nón được quét dầu sơn trắng bóng, lấp lánh.
Dân gian thường nói "Đến chợ Bản, thượng vàng hạ cám, cái gì cũng có"là vậy, và lạ kì, một giờ trong giờ ngọ, chợ tuyệt nhiên không bóng một chú ruồi
Chợ Bản vùng quê Xứ Thanh này, trong hai cuộc kháng chiến đánh Tây, đánh Mỹ, phải di chuyển đến nhiều nơi như Duyên Hy, Định Hưng, Thành Phú, Định Tường... nhưng dù ở đâu, chợ đều giữ tên Chợ Bản, hễ có tên Chợ Bản là dân tự tìm đến. Chợ vẫn họp, chợ làm yên lòng người, chợ cho cuộc sống vượt lên cả chết chóc, bom đạn, đã thật sự đóng góp vào công cuộc kháng chiến chống xâm lược của dân tộc ta
Hòa bình, thống nhất đất nước, khi huyện lỵ Yên Định chuyển về Quán Lào, thì chợ không được về làng Bản Đanh cũ, mà được người ta cho chuyển đến xã Định Long, chi tiền, dành đất, lập"Chợ Đầu Mối", trong khi phía đông, cách quãng không xa đã có chợ Thị Trấn, phía Bắc, cũng cách vài trăm mét đã có chợ thuộc xã Định Liên và đặc biệt khi đất nước đang đổi mới, hệ thống chợ đang có những đổi thay căn bản.
Chợ đầu mối thuộc xã Định Long, nhưng"không đầu, không mối", khi nền kinh tế thị trường phát triển, hệ thống chợ búa thay đổi, dân đầu nậu thu gom hàng tận gốc rồi. Chợ chiếm mất bao nhiêu là diện tích đất nông nghiệp, tốn bao nhiêu tiền để xây ki ôt, bao tường. Nói như dân nói "quy ra lọ, sơ sơ năm 2 vụ cũng đã là bao nhiêu tấn rồi". Chợ không còn là chợ Bản bán lợn gà trâu bò trên bãi cỏ xưa nữa mà là trên nền bê tông, trâu bò dậm móng cũng khổ, nước đái, phân trâu bò, lợn gà không đất thấm, dưới nắng hè, khai thối thật không chịu nổi. Quanh chợ lại bao móng nhà trước khi bán đất... Giá cả, đắt rẻ, dân tình kiện cáo mãi... Trong khi cơ chế thị trường, cơ cấu hệ thống chợ đã thay đổi, nên chợ lập xong, chỉ lèo tèo người họp, rồi thôi hẵn. Do đó phải quãng cáo, gắn thêm hai chữ"CHỢ BẢN ĐỊNH LONG" nhưng vẫn chẳng có người vào. Dư luận cho rằng lập chợ ở vị trí đó không phù hợp, mà nên đầu tư cho chợ Thị Trấn và chợ Định Liên. Bởi trong quy hoạch lâu dài, vùng này sẽ là khu công nghiệp. Thôi thì dư luận ấy mà. Kệ ! Ai chấp với dư luận!!!
Nay khi vùng đất Yên Định, những Định Liên, Định Long, Định Tường, Định Bình, Yên Phong, Yên Trường, Yên Bái... cùng các xã trong huyện đã đạt chuẩn Nông thôn mới và đang công nghiệp hoá, đô thị hoá. Cùng với sự ra đời, phát triển của các nhà máy, xí nghiệp như may mặc, giày da..., cả trong nước, cả Liên doanh với nước ngoài, các khu công nghiệp cũng ra đời. Do đó yêu cầu dịch vụ, sự phát triển của dịch vụ, nhất là dịch vụ thương mại ngày càng cao. Do đó đã tự phát hình thành các tụ điểm mua bán dọc Quốc lộ 45, trước cổng các Công Ty, các nhà máy. Tình trạng tranh mua, tranh bán, gây nên sự lộn xộn, mất trật tự xãy ra, mặc dù“Chợ Bản Định Long”cận kề ngay đó nhưng vẫn không ai vào.
Sự tự phát tụ tập họp chợ gây lộn xộn, mất trật tự trị an, ảnh hưởng giao thông đã là nỗi lo của Chính quyền các cấp, của lãnh đạo các Công ty, nhà máy và của nhân dân. Nhưng hại thay, vẫn chưa có biện pháp tháo gỡ. Thực trạng hiện nay, ảnh hưởng của nó, nguyên nhân để xãy ra, trách nhiệm của ai, biện pháp tháo gỡ... Chắc lãnh đạo các cấp và nhân dân đã rõ và có biện pháp để giải quyết. Bởi lẽ không thể để tình trạng đó tồn tại và để lãng phí khu đất chợ này ?
Với góc độ Chợ Búa, thiển nghĩ nếu còn muốn giữ chợ, phải chăng chúng ta phải chủ động tu sửa, chỉnh trang lại Chợ Bản Định Long, sắp xếp lại vị trí các khu, các quầy trước đây đã có. Cắm biển đề tên vị trí. Ví dụ như khu nông sản, khu tạp hoá, khu công cụ sản xuất, bách hóa, hải sản, ẩm thực, kể cả nơi bảo vệ trông giữ xe.... Thông báo cho các hộ đang thuê sử dụng địa điểm khu chợ với giá rẻ mạt, kết thúc hợp đồng, trả lại mặt bằng cho chợ. Đi đôi với việc đó, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chủ trương khuyến khích người vào họp trong chợ của địa phương, như: không thu thuế chỗ ngồi, không thu lệ phí vào chợ, miễn phí giữ xe, có thể trong từ 6 tháng đến 1 năm. Đồng thời lực lượng chức năng phối hợp cùng Công ty, nhà máy, vận động nhắc nhở, yêu cầu mọi người không họp chợ trước cổng nhà máy, vào họp chợ đúng nơi quy định. Công khai vị trí ngồi bán ở chợ lâu dài và cả mức lệ phí sau này.
Chỉ có làm được như thế, dân tình mới yên tâm vào mua bán trong chợ, không lộn xộn tự họp ngoài cổng các Công ty nhà máy. Còn nếu không thì giải tán, chuyển mục đích sử dụng đất cho có hiệu quả, để lãng phí lắm rồi
Riêng ở Định Tăng, nơi chợ Bản Đanh xưa, họ xin phép và đã lập chợ mới, gần nơi chợ Bản xưa, nhân dân các xã Thiệu Thành, Thiệu Vũ, Thiệu Ngọc... Thiệu hóa và dân Yên Định ven Cầu Chày về họp chợ ngày càng đông vui...đó cũng là điều đáng mừng, tạo điều kiện cho lưu thông hàng hóa trong vùng
Trộm nghĩ: Chợ búa giống như làm chuồng chim bồ câu, như nuôi ong mật ấy, to đẹp, theo chủ quan của con người chưa chắc ong hay chim đã ở, chợ họp đã họp đông.... . Từ xây cái chuồng chim, tổ ong phải từ cái Tâm sáng của người làm thì cũng mới thành. Thế mới biết đời khó thật..!
CHỢ BẢN XƯA VÀ NAY
Quê tôi có chợ Bản xưa
Đã từng nổi tiếng bán, mua khắp miền
Năm ngày, chợ họp một phiên
(Mồng một âm lịch là phiên khởi đầu)
Tên chợ Bản có từ lâu
Nổi tiếng bán lợn, bán trâu bán bò
Rồi thì con cá con cua
Cái cuốc, cái xẻng cày bừa, kéo dao...
Mắm tôm, bánh đúc, thuốc lào
Rồi hàng quần áo, hàng bao hàng đồng...
Phiên nào họp, chợ cũng đông
Dịp mà giáp Tết còn không lối vào
Bán mua, trả giá ồn ào
Chợ vẫn là Chợ, mà sao ấm lòng
Giai thoại như chuyện thần thông
"Một giờ trong Ngọ, chợ không có ruồi..."
* * *
Chợ Bản xưa đã mất rồi
Đầu tư chợ mới về nơi phố phường
Làm nhà, xây cổng, xây tường
Làm sẵn ki ốt, tư thương mời vào...
Thế mà không hiểu vì sao
Người thưa, mua bán ngại vào bên trong
Chợ thì còn rộng mênh mông
Người đến cổng chợ vẫn không chịu vào
Họp bên đường, biết tính sao ?
Tắc đường, giải toả mới vào bên trong
Đội quân đầu nậu tấn công
Gom thu ép giá, nhà nông vướng vòng
Khách xa nhiều khi mất công
Lặn lội vào chợ lại không có hàng
* * *
Vẫn chợ Bản xã Định Tăng
Tên khai sinh cũ đã hằng chờ mong
Nhân dân trên dưới đồng lòng
Xin lập chợ mới ven đường chợ xưa
Đơn giản chợ là bán mua
Mà đã tấp nập tuy vừa "Cưới "thôi
Chưa tin đến chợ mà coi
Cho "mục sở thị", tay sờ tận nơi
* * *
Chuyện của chợ
Chuyện cuộc đời...
Chim câu, ong mật tìm nơi mà về !
Yên Định
Đầu tháng Chạp
